Bitka za Srbiju

Bitka za Srbiju
Segment Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji
Borci Prve krajiške kod Aranđelovca 1944.
Datum 22. septembra — 21. oktobra 1944. Lokacija Srbija Ishod Pobjeda NOVJ i Crvene armije, oslobođenje Srbije
Sukobljene strane
NOVJ  Sovjetski Savez  Kraljevina Bugarska Podrška:  Ujedinjeno Kraljevstvo  Sjedinjene Države	Nacistička Nemačka Srbija Srpska državna straža Srpski dobrovoljački korpus Ruski zaštitni korpus JVuO
Komandanti i vođe
Josip Broz Tito Koča Popović Peko Dapčević Fjodor Tolbuhin Henry Maitland Wilson	Maximilian von Weichs Hans Felber Dragoljub Mihailović Miroslav Trifunović

Bitka za Srbiju 1944. je zajednički saveznički poduhvat sa ciljem uspostavljanja jakog uporišta i ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu, odnosno Armijske grupe F. Dejstva na tlu izvršavala je NOVJ, a Saveznici su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha.

Teritorija Srbije bila je međutim od ključnog značaja za sve aktere. Sva četiri konkretna aktera: nemačka Komanda Jugoistoka, Saveznička Komanda Sredozemlja, NOVJ i JVuO, imala su konkretne interese u Srbiji, i na osnovu njih su formulisali svoje strategije. Na osnovu poklapanja interesa su se formirale koalicije.

Od kraja 1943. Saveznici su promenili stav prema Mihailovićevim snagama, a prioritet njihove politike u Jugoslaviji postala je pomoć jačanju snaga NOVJ u Srbiji ^[1] Vrhovni štab NOVJ pravio je planove da se jačanje partizanskih snaga u Srbiji potpomogne prodorom jačih snaga iz Bosne i Crne Gore. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče.

S obzirom na Drinu kao prirodnu prepreku pogodnu za odbranu, planovi NOVJ sastojali su se u koncentrisanju snaga na levoj strani Lima, gde bi se jedinice prikupile i pripremile za prodor u dubinu Srbije. Nemačka Komanda Jugoistoka s obzirom na to rešila je da brani Srbiju aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica NOVJ kroz Bosnu preka zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u Sandžaku i istočnoj Bosni sračunatih na razbijanje koncentracija NOVJ i njihovo onesposobljavase za ofanzivna dejstva. Snage JVuO, sa svoje strane, sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant Srbije protiv lokalnih partizana.

Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu 1944^[2][3], što je ujedno bio i prelomni period u kojem su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Napori NOVJ su nakon dugotrajnih iscrpljujućih borbi završeni uspehom. Tokom prvih dana avgusta grupa divizija NOVJ (2, 5. i 17) uspela je da se probije iz Crne Gore i forsira Ibar. 21. avgusta u zapadnu Srbiju prodrla je Prva proleterska divizija, uskoro za njom Šesta lička, a početkom septembra i Dvanaesti korpus. Ove snage oslobodile su mnoge gradove (Gornji Milanovac 12. septembra, Valjevo 18. septembra, Aranđelovac 20. septembra) i uspostavile bazu za predstojeći napad na Beograd. U prvoj polovini septembra, nemačka odbrana Srbije sa zapada, već kompromitovan krupnim prodorima NOVJ, doživela je slom usled izbijanja opasnosti od Crvene armije sa istoka.

U tom trenutku Saveznici i NOVJ imali su odlučujuću prednost. Operacijom Ratweek i borbama u Makedoniji Nemci su sprečeni u pokušaju da efikasno pojačaju odbranu Srbije, i bitka za Srbiju definitivno je rešena tokom oktobra, Beogradskom operacijom - upadom dobro opremljenih snaga Crvene armije, kojoj je NOVJ predstavljala dragocenog partnera, kako pokrivanjem teritorije i komunikacija po dubini, tako i kao frontovska pešadija.

Time je bitka za Srbiju rešena. Dalje borbe u jugozapadnom delu nisu imale za cilj vraćanja kontrole nad Srbijom, nego proboj nemačke Armijske grupe E iz Grčke.

Tokom Bitke za Srbiju 1944. godine, partizani su, uz podršku saveznika, vodili borbu za oslobođenje od okupatora i dolazak na vlast, dok su četničke jedinice, ostavši bez savezničke podrške, ušle u potpunu kolaboraciju na svim nivoima u pokušaju da spreče dolazak komunističkih konkurenata na vlast.^[4]

1. ↑ Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR
2. ↑ [Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, https://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1
3. ↑ [Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, https://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112
4. ↑ Dubravka Stojanović: Ulje na vodi